Kanser, DNA mutasyonlarından kaynaklanan genetik bir hastalık olup; yaşam tarzı, çevresel faktörler ve kalıtım gibi etkenlerle şekillenir. Tütün kullanımı, aşırı alkol tüketimi, sağlıksız beslenme, ultraviyole (UV) radyasyonu ve bazı enfeksiyonlar en önemli risk faktörleri arasında yer alır. Ancak uzmanlar, sağlıklı yaşam alışkanlıkları ve düzenli taramalarla kanserin büyük ölçüde önlenebileceğine dikkat çekiyor.
İnsan vücudu, görevlerini yerine getiren ve ömrü tamamlandığında kendiliğinden yok olan trilyonlarca hücreden oluşur. Normal şartlarda bu döngü düzenli şekilde işlerken, bazı hücreler kontrolsüz şekilde çoğalmaya başladığında kanser oluşur. Bu anormal hücreler, çoğunlukla tümörlere neden olur. Ancak lösemi gibi bazı kanser türleri katı tümör oluşturmaz.
Kanser, esasen DNA’daki mutasyonlardan kaynaklanır. Bu mutasyonlar üç şekilde meydana gelebilir:Rastgele Hücre Bölünmesi Hataları: Her hücre bölünmesinde DNA'nın kopyalanması sırasında hata riski vardır. Bazı hatalar kansere yol açabilir.Çevresel Hasarlar: Sigara dumanı, UV ışınları ve kimyasallar gibi dış etkenler DNA'yı zedeleyebilir.Kalıtsal Genler: Bazı kişiler, kanser riskini artıran hatalı genleri ailesinden miras alabilir. Ancak bu tür kalıtımsal durumlar, toplam kanser vakalarının küçük bir bölümünü oluşturur.
Uluslararası sağlık kuruluşlarının araştırmalarına göre kanser riskini artıran başlıca etkenler şunlardır:Tütün Kullanımı: Sigara, başta akciğer olmak üzere birçok kanser türünün temel nedenidir.Aşırı Alkol Tüketimi: Alkol, ağız, boğaz, karaciğer, meme ve kolon kanserleriyle ilişkilidir.Sağlıksız Beslenme ve Hareketsizlik: Meyve-sebze tüketiminin düşük olması, işlenmiş gıdaların fazla tüketilmesi ve obezite, kanser riskini artırır.UV ve İyonlaştırıcı Radyasyon: Uzun süre güneşe maruz kalmak ya da radyoaktif maddelere temas cilt ve diğer kanser türlerini tetikleyebilir.Çevresel ve Mesleki Maruziyetler: Asbest, hava kirliliği ve kimyasal maddeler, özellikle bazı iş kollarında risk yaratır.Kronik Enfeksiyonlar: HPV, hepatit B ve C virüsü ile Helicobacter pylori gibi enfeksiyonlar kansere yol açabilir.Aile Öyküsü: Yakın akrabalarında belirli kanser türleri bulunan bireylerde risk artabilir.İleri Yaş: Yaşlandıkça hücrelerde biriken mutasyonlar nedeniyle risk yükselir.Zayıf Bağışıklık Sistemi: HIV/AIDS hastaları ya da bağışıklık baskılayıcı ilaç kullanan bireyler, bazı kanser türlerine daha yatkındır.
Tüm kanser türleri önlenemese de, yaşam tarzında yapılacak değişiklikler ve erken teşhis sayesinde birçok vaka kontrol altına alınabilir. Meme, rahim ağzı ve kolon kanserleri için önerilen tarama programlarına düzenli katılım bu açıdan kritik önem taşır.
Kanserin erken evrede tespit edilmesini sağlayabilecek bazı uyarı işaretleri şunlardır: Açıklanamayan kilo kaybı Geçmeyen yorgunluk Yeni ortaya çıkan yumrular Ciltte ben ve leke değişimleri Kalıcı öksürük ya da ses kısıklığı Olağandışı kanamalar Bağırsak veya mesane alışkanlıklarında değişiklik Yutma zorluğu ya da sürekli mide yanması İyileşmeyen yaralar Sebebi belirlenemeyen kalıcı ağrılar Bu belirtilerden biri veya birkaçı varsa, vakit kaybetmeden bir sağlık kuruluşuna başvurulması önerilir.
Uzmanların önerdiği kanserden korunma adımları şunlardır: Tütün ürünlerinden uzak durun. Alkol tüketimini sınırlandırın. Dengeli ve sağlıklı beslenin. Fiziksel olarak aktif kalın. Cildinizi güneşten koruyun. HPV ve hepatit B aşılarınızı yaptırın. Aile geçmişinizi bilin ve gerekirse genetik danışmanlık alın. Tarama programlarına katılmayı ihmal etmeyin.
